Joanna Zimowska-KoralewskaCoraz częściej do gabinetu psychologa dziecięcego trafiają zaniepokojeni rodzice, którzy twierdzą, że ich dziecko nie chce mówić w różnych sytuacjach. Rodzice czują się bezradni, bo nie działa upominanie, zwracanie uwagi czy też nakłanianie dziecka do mówienia. Najczęściej okazuje się, że przyczyną braku komunikacji werbalnej jest mutyzm wybiórczy. Co to jest, na czym polega i skąd się bierze? Na te wszystkie pytania postaram się odpowiedzieć w formie skróconej, ponieważ opisane poniżej objawy należy zawsze skonsultować ze specjalistą.Wczesna i odpowiednia interwencja zwiększa szanse na szybsze efekty terapii.
Mutyzm wybiórczy (zwany także selektywnym) jest zaburzeniem lękowym, najczęściej rozwija się między 3. a 5. rokiem życia. Polega ono na tym, że dziecko mówi w konkretnych sytuacjach, jednocześnie nie odzywając się w innych. Może zdarzyć się na przykład tak, że rozmawia z rodzicami i rodzeństwem, natomiast panie w przedszkolu czy też rówieśnicy nie mieli możliwości poznać jego głosu. Tych kombinacji w jakich sytuacjach i z kim dziecko rozmawia może być wiele. Co jest istotne dziecko z mutyzmem wybiórczym, rozumie co się do niego mówi i umie mówić, a co najważniejsze i często niezauważalne ma potrzebę komunikowania się w sposób werbalny, natomiast w pewnych sytuacjach nie potrafi nic powiedzieć. Wart podkreślenia jest fakt, iż obserwowane milczenie u dziecka nie wynika z prób manipulacji otoczeniem, braku kultury osobistej czy niechęci dziecka do danej osoby.
Jego powodem jest silny lęk, który sprawia, że dziecko nie potrafi odezwać się w danej sytuacji, mimo iż bardzo by tego chciało.
Charakterystyczne objawy mutyzmu wybiórczego:
- Dziecko umie mówić, lecz w pewnych sytuacjach nie mówi (w strefie dyskomfortu psychicznego dziecko odczuwa lęk przed mówieniem, natomiast gdy znajduje się w bezpiecznym otoczeniu rozmawia bez problemu).
- Czas trwania przekracza jeden miesiąc (w przedszkolu/szkole dajemy dziecku czas na adaptację- 1 miesiąc).
- Brak mowy nie jest wynikiem braku wiedzy czy też nieznajomości danego języka.
Objawy, które mogą pojawić się u osób z MW:
- brak swobody w zachowaniu
- widoczna ogólna lękliwość
- w sytuacji gdy zmusza się je do mówienia, widać duży niepokój
- trudności w wyrażaniu emocji,
- wahania nastroju (zwłaszcza w domu)
- unikanie kontaktu wzrokowego
- problemy z korzystaniem z toalety publicznej czy też ze spożywaniem posiłków np. na terenie przedszkola/szkoły
- brak reakcji, w sytuacji gdy ktoś się do nich zwraca
- nadwrażliwość słuchowa
- wkładanie palców do buzi
- przygryzanie rękawów czy też warg
- mogą być widoczne tiki,
- moczenie
- wada wymowy
Należy wymienić także czynniki ryzyka, które mogą predysponować do wystąpienia mutyzmu wybiórczego u dziecka, a są nimi między innymi:
- predyspozycje genetyczne (szczególnie zaburzenia lękowe występujące w rodzinie)
- nieśmiałość
- mutyzm wybiórczy w rodzinie dziecka
Mutyzm wybiórczy może pojawić się u dziecka, które doświadczyło stresogennych sytuacji, takich jak: zmiana miejsca zamieszkania, pójście do przedszkola, rozwód rodziców, strata kogoś bliskiego. Mogą to być także inne trudne dla dziecka sytuacje z jego życia. Predyspozycje genetyczne w połączeniu z czynnikami wyzwalającymi mogą prowadzić do pojawienia się mutyzmu wybiórczego.
Warto podkreślić, że mutyzm wybiórczy nie jest tym samym co nieśmiałość, z której można ”wyrosnąć”. Jest to zaburzenie lękowe, które należy jak najwcześniej zdiagnozować i poddać terapii. Niestety zdarza się, że opiekunowie dziecka zwlekają z podjęciem tej decyzji i otoczenie w środowisku dziecka nieświadomie przyczynia się do utrwalenia MW. Należy jeszcze raz podkreślić – nieleczony mutyzm utrwala się.
Jeżeli przypuszczają Państwo, że dziecko może mieć mutyzm wybiórczy, bądź jego zachowanie wzbudza Państwa niepokój, zachęcam, aby skontaktować się jak najszybciej ze specjalistą, który dokona diagnozy i w razie potrzeby udzieli Państwu wsparcia w ramach psychoedukacji oraz rozpocznie leczenie dziecka. Wczesna diagnoza jest bardzo istotna i może wpłynąć na szybszą poprawę funkcjonowania pacjenta.